Majorka i architektura

Dziedzictwo kulturalno-artystyczne Majorki obejmuje przede wszystkim architekturę – emblematyczne budowle i pozostałości zabytków przeniosą nas w dawne epoki, ilustrując różne okresy i style artystyczne panujące na wyspach. Najstarsze dziedzictwo kulturowe reprezentują tajemnicze prehistoryczne megality, głównie z epoki brązu, pozostawione przez kulturę talajocką (najwięcej z nich zachowało się na Minorce). Wśród zabytków rzymskich na Majorce na uwagę zasługują ruiny antycznego miasta Pollentia, w dzisiejszym Alcudia, z forum i pozostałościami teatru. Z epoki wczesnego średniowiecza, z czasem dominacji islamskiej, pozostały bardzo nieliczne ślady. Jedynym większym zabytkiem są łaźnie arabskie Banys Arabs w Palmie, datowane na X-XII wieku. Znawcy twierdzą, że mauretański styl, będący niezwykle ważną spuścizną kulturową Balearów, utrwalił się w licznych budowlach, stylu i detalach architektonicznych kolejnych epok, oraz w rzemiośle artystycznym wysp, zwłaszcza w ceramice.

Późniejsze średniowieczne, związane z kulturą chrześcijańską, pozostawiło liczne zabytki sakralne wznoszone w stylu katalońskiego gotyku na miejscu dawnych meczetów. Średniowieczne kościoły były jednak później wielokrotnie przebudowywane i dziś reprezentują mieszankę stylów różnych epok. Najwspanialszą świątynią, której początki sięgają XIV wieku, jest katedra La Seu w Palmie. Uwagę zwracają także średniowieczne budowle królów Majorki w Palmie – pałac Palau Reial de L’Almundaina wzniesiony przez króla Jakuba II w 1309 roku przy wykorzystaniu murów wcześniejszej twierdzy mauryjskiej oraz gotycki zamek obronny i letnia rezydencja króla Castell de Bellver, zbudowany w latach 1300-1310. Katalońskim mistrzem architektury i rzeźby był Guillem Sagrera, aktywny artystycznie w 1 połowie XV wieku. Tworzył w stylu katalońskiego gotyku, zaprojektował między innymi budynek dawnej giełdy w Palmie La Llotja, a także wyrzeźbił najpiękniejszy portal katedry La Seu – Portal de Mirador. Na Majorce zachowały się także średniowieczne fortyfikacje – mury obronne starej Alcudii oraz widowiskowy zamek w Capdepera.

Ważnym zabytkiem sakralnym renesansu jest sanktuarium maryjne w Lluc; tamtejsza Basilica de la Mare de Deu Lluc została wzniesiona w stylu renesansowym w latach 1622-1691. Barok hiszpański wyraża się przede wszystkim w zdobieniach i ornamentyce wnętrz oraz portali kościołów. W licznych świątyniach zobaczymy między innymi cenne barokowe nastawy ołtarzowe (retabulum) rzeźbione przez artystów katalońskich i hiszpańskich epoki, często w stylu ozdobnego baroku hiszpańskiego zwanego churrigueryzmem. Doskonałym przykładem świeckiej architektury, zarówno renesansowej i barokowej, są także słynne patia – dziedzińce rezydencji i pałaców dawnych rodzin szlacheckich w starej Palmie. Świetnymi świadkami życia na wyspach w XVIII i XIX wieku okazują się bogate rezydencje z posiadłości ziemskimi („fincas”) oraz wille dawnej elity. Warto zwiedzić posiadłości La Granja czy Els Calderers w stylu majorkańskim. Zobaczymy w nich oryginalne wyposażenie wnętrza – meble, obrazy i przedmioty gospodarstwa domowego. Słynna jest także XIX-wieczna rezydencja Son Marroig, należąca do osiadłego na Majorce arcyksięcia austriackiego Ludwiga Salvadora, znanego obrońcy dziedzictwa kulturowego i krajobrazu wyspy. W licznych „pueblos” Majorki zobaczymy piękne przykłady architektury wiejskiej – charakterystyczne malownicze domy i świątynie z czerwonych ciosów piaskowca. Charakterystycznym, nieco romantycznym elementem krajobrazu wysp są zabytkowe kamienne wiatraki (z języka hiszpańskiego „molino”, katalońskiego „moli”), służące niegdyś do pompowania wody bądź mielenia ziarna. Szacuje się, że tych pierwszych zachowało się około 3 tysiące, a drugich blisko 700. Z XVIII i XIX wieku pochodzą także typowe dla Balearów budowle obronne, głównie wieże strażnicze rozsiane po wybrzeżu każdej z wysp, które miały bronić mieszkańców przed najazdami ze strony piratów.

Znów dużą gratką dla miłośników secesji będą dokonania katalońskiego „modernisme” z początków XX wieku, które znajdziemy przede wszystkim w Palmie. Kamienice zaprojektowane przez katalońskich architektów, takich jak Lluis Domenec i Montaner, Guillem Reynes Font oraz Francesc Roca, wzbudzają prawdziwy zachwyt. W ich estetyce dominuje inspiracja przyrodą, bogata ornamentyka, asymetria oraz płynne i faliste linie. Nie bez powodu Palma nazywana jest „małą Barceloną”. Swój ślad na Majorce odcisnął także wielki mistrz Antoni Gaudi, który kierował pracami związanymi z odnową wnętrza katedry La Seu w Palmie, gdzie możemy zobaczyć między innymi zaprojektowany przez niego baldachim. Gaudi projektował też Drogę Krzyżową oraz odnowione wnętrza bazyliki w sanktuarium maryjnym w Lluc. Z kolei uczeń tego wielkiego architekta Joan Rubio i Bellver zaprojektował S’Esglesia Nova – niedokończoną świątynię w Son Servera – oraz przebudowę kościoła i budynku banku w Sóller. Samo Sóller jest interesującym miastem oddanym sztuce i kreacji, którego klimat tworzy między innymi architektura w stylu „modernisme catalan” oraz historyzmu, a także współczesna sztuka wystawiana w przestrzeni publicznej.